Wat hebben denkfouten en piekeren met elkaar te maken?

Iedereen maakt wel eens een denkfout. Je interpreteert de werkelijkheid op een negatieve, vaak eenzijdige manier. De meeste mensen hebben daar geen last van. Maar als het structureel is en een automatische gedachtegang wordt kunnen er problemen ontstaan op de langere termijn. Denkfouten kunnen leiden tot mentale gezondheidsproblemen zoals angststoornissen en depressie. 

Gelukkig is het mogelijk om deze patronen te herkennen en te doorbreken. Als jij merkt dat je vaak piekert maak jij waarschijnlijk ook denkfouten. Wat heeft het maken van denkfouten te maken met het piekeren en wat kun je eraan doen?

Denkfouten? Wat zijn dat?

Denkfouten zijn gedachten die ervoor zorgen dat je de werkelijkheid niet meer juist waarneemt. Denkfouten zijn systematische afwijkingen in ons denken die vaak voortkomen uit emotionele reacties of onbewuste overtuigingen. Ze zorgen ervoor dat we situaties vaak erger, negatiever of problematischer inschatten dan ze werkelijk zijn. Je maakt een denkfout waardoor je denkt dat dit de waarheid is maar in werkelijkheid klopt deze gedachte niet of niet helemaal. Het is een negatieve gedachtegang die niet reëel is. 

Iedereen maakt zich schuldig aan denkfouten; het is een natuurlijk onderdeel van hoe ons brein werkt. Toch kunnen deze fouten leiden tot langdurige negatieve gevolgen, vooral als ze regelmatig voorkomen. Een voorbeeld hiervan die veel mensen maken is zwart-wit denken. Het is goed of fout, een middenweg is er niet. Een gedachte zoals: 'Het lukt mij ook nooit om het goed te doen' is een voorbeeld van zwart-wit denken. Er bestaan nog meer soorten denkfouten, onder het kopje 'Welke soorten denkfouten zijn er?' kun je meer over meest voorkomende soorten denkfouten lezen. Het herkennen van deze patronen is de eerste stap om ze aan te pakken en uiteindelijk te veranderen.

Waarom zijn denkfouten gevaarlijk?

Als je negatieve gedachten hebt zorgt dit er niet voor dat je je prettiger gaat voelen. Niet over jezelf en niet over de situatie. Uiteindelijk kun je jezelf steeds verder in die negatieve spiraal denken en zelfs depressieve gevoelens krijgen daardoor.
Hoe langer je een negatief denkpatroon hebt hoe lastiger het is om dit te veranderen. Het wordt een automatisch ingesleten manier van denken die steeds lastiger te veranderen is als je er niks aan doet. 

De meest voorkomende denkfouten

Iedereen maakt denkfouten. De meest voorkomende denkfouten staan hieronder. Je herkent er vast wel een aantal als je ze leest. Welke denkfouten maak jij het meest?

• Zwart-wit denken (of alles-of-niets-denken)
  Iets is goed of fout, zwart of wit. Er is geen nuance of iets ertussenin. Je ziet de situatie maar op twee manieren en geen grijstinten. Deze manier van denken maakt het moeilijk om realistisch naar jezelf en anderen te kijken.
  Een voorbeeld: Als het niet lukt dan ben ik een mislukkeling.
   
• Doemdenken
  Een negatieve verwachting van iets in de toekomst zien zonder andere mogelijkheden als optie open te houden. Deze manier van denken zorgt ervoor dat je constant bang bent voor de toekomst en kan leiden tot onnodige stress en angst.
  Een voorbeeld: Als ik niet op tijd kom wordt ik ontslagen.
  
  
• Overgeneraliseren
  Als er eenmaal iets is gebeurt trek je de conclusie dat het wel vaker of altijd zal gebeuren. Je trekt een te brede conclusie uit een gebeurtenis. Bepaalde woorden maken de veralgemenisering sterker: allemaal, iedereen, geen, nooit, altijd, niemand, overal etc. Overgeneralisatie zorgt ervoor dat je door één negatieve ervaring een negatief zelfbeeld ontwikkelt.
  Een voorbeeld: Dit gevoel gaat nooit meer over. Niemand zit te wachten op iemand die gescheiden is.
  
  
• Emotioneel redeneren
  Je gaat ervan uit dat het gevoel dat je hebt klopt bij de situatie. Je denkt dat het waar is omdat je er een bepaald gevoel bij hebt. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel waarin je steeds negatiever over jezelf en de wereld gaat denken.
  Een voorbeeld: Je voelt je angstig dus je bent in gevaar.
  
  
• Gedachten lezen
  Je denkt te weten wat een ander over jou of over de situatie denkt. Dit leidt je af uit zijn of haar gedrag of non verbale communicatie. Gedachtenlezen houdt in dat je denkt te weten wat anderen over je denken, vaak op een negatieve manier. Dit kan leiden tot sociale angst en onzekerheid.
  Een voorbeeld: Iemand groet je niet wanneer je langs hem loopt. Je denkt ‘die wil me niet meer kennen’.
  
  
• Toekomst voorspellen
  Je denkt te weten wat er in de toekomst zal gebeuren. Dit is gebaseerd op een eerdere ervaring die je hebt waarvan je denkt dat het nog een keer gaat gebeuren.
  Een voorbeeld: Je begint ergens maar niet aan omdat je verwacht dat het toch niet gaat lukken.
  
  
• Zou en moeten
  Je hebt een gefixeerd idee over hoe iemand (inclusief jezelf) zich moet gedragen en wanneer niet aan deze verwachting wordt voldaan volgt een extreem oordeel.
  Een voorbeeld: Ik zou het huishouden altijd op orde moeten hebben. Ik zou iemand moeten zijn die deze klus altijd goed uitvoert.
  
  
• Personaliseren
  Anderen gedragen zich negatief omdat jij daar invloed op hebt gehad. Andere verklaringen voor het gedrag is er niet, jij bent ergens de oorzaak ervan.
  Een voorbeeld: Hij reageert kortaf omdat ik iets stoms heb gezegd.
  
  
• Selectief abstraheren
  Je richt je aandacht voornamelijk op het negatieve detail en merkt het volledige beeld niet op. Je focus ligt bij een negatief puntje terwijl het totaalbeeld eigenlijk heel positief is.
  Een voorbeeld: Tijdens je beoordelingsgesprek wordt één punt ter verbetering benoemd, de positieve aspecten van je werkzaamheden en hoe tevreden ze met je zijn neem je niet meer waar. Je denkt dat je je werk niet goed doet.
  
  
• Stigmatiseren (etiketten plakken)
  Je plakt een etiket op jezelf of anderen waarbij je één aspect van iemand meeneemt en niet het totaalbeeld. Vaak is dit een negatieve beoordeling van iemand of jezelf.
  Een voorbeeld: Ik ben een waardeloze moeder. Hij is echt een eikel.
  
  
• Meten met twee maten
  Wat voor jou geldt is niet van toepassing op een ander. Je legt jezelf regels op die voor anderen niet hoeven te gelden. Dit kan beide kanten opwerken; voor anderen gelden de regels wel, maar voor jou niet. Of andersom.
  Een voorbeeld: Een ander mag een uur eerder naar huis, wat goed dat hij een beetje rust neemt. Zelf ga je niet eerder weg want dat is wel erg lui. 

Welke denkfouten herken jij bij jezelf?

Er zit verschil tussen mensen in het soort denkfout dat iemand vaker maakt. Waar iemand vooral last heeft van doemdenken is iemand anders vooral een zwart-wit denker. Je hebt een al;s het ware een ‘voorkeur’ voor een bepaalde manier van denken. Vaak is het zo dat je meerdere soorten denkfouten maakt waarbij je een aantal denkfouten vaker maakt en andere denkfouten nauwelijks tot niet herkent bij jezelf.

Waarom maakt ons brein deze denkfouten?

Ons brein is van nature geneigd om snel conclusies te trekken, vooral in stressvolle of onbekende situaties. Denkfouten zijn een manier om snel beslissingen te nemen zonder alle informatie grondig te verwerken. Deze gewoonte kan nuttig zijn als je bijvoorbeeld in gevaar bent en snel moet reageren, maar het wordt een probleem als je deze denkpatronen constant gebruikt, ook in situaties waarin ze niet van toepassing zijn.

Daarnaast spelen emoties een grote rol. Denkfouten worden vaak versterkt door sterke emoties zoals angst, verdriet of boosheid, waardoor ze moeilijker te doorbreken zijn. Emoties kunnen ons oordeel vertroebelen en ons brein "besmetten" met irrationele gedachten.

Piekeren en denkfouten

Als je vaak piekert maak je zeer waarschijnlijk ook denkfouten. Het maken van deze denkfouten zorgt voor een negatief en onprettig gevoel. Door het maken van denkfouten schat je de situatie of de gebeurtenis te negatief in. Dit zorgt ervoor dat je meer gaat piekeren. 

Stoppen met piekeren door je denkfouten aan te pakken

Om te stoppen met piekeren is het belangrijk dat je je piekergedachten en je denkfouten gaat herkennen. Wees je er bewust van dat iedereen denkfouten maakt, ook jij. Als je de meest voorkomende denkfouten hierboven hebt gelezen herken je er vast wel een aantal. De eerste stap om ermee aan de slag te gaan en te veranderen is het herkennen. Let de komende tijd eens op je gedachten en de denkfouten die je maakt. Print eventueel de denkfouten uit zodat je er regelmatig naar kunt kijken en je ze beter gaat herkennen. Daarna is het tijd dat je anders gaat leren denken. Je gedachten en de denkfouten die je daarin maakt leert ombuigen. 

Wil jij hier hulp bij? De PiekerSTOP methode is erop gericht om je piekergedachten te verminderen. Hierbij is er ook aandacht voor het opsporen en ombuigen van jouw denkfouten.